सॉफ्टवेर (Software)

सॉफ्टवेअर हे संगणकीय प्रोग्राम्स या अर्थाने वापरले जाते. संगणक हे एक यंत्र असल्याने त्याच्याकडुन अपेक्षित कार्य घडवुन आणावे लागते. त्यासाठी त्याला विशिष्ट प्रकारच्या आज्ञा किंवा सुचना द्याव्या लागतात. त्यामुळे संगणकाने कोणते काम करावे व कसे करावे यासंबधी सुचना पुरविल्या जातात. आपण ज्या आज्ञा संगणकाला देतो त्या सर्व आज्ञा संगणकाच्या मेमरीमध्ये विशिष्ट हेतुने साठविल्या जातात.
थोडक्यात सॉफ्टवेअर म्हणजेच सुचनांचा संच ज्यामुळे आपल्याला हव्या त्या स्वरुपात उपलब्ध माहितीचे रुपांतर कसे करायचे हे कळते. सॉफ्टवेअर म्हणजेच सुचना किंवा आज्ञांचा संच होय.
सॉफ्टवेअरचे प्रकार पडतात ते पुढीलप्रमाणे

१) सिस्टीम सॉफ्टवेअर
२) डेवलेपमेंट सोफ्टवेर 
3) अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर


१) सिस्टीम सॉफ्टवेअर -
सिस्टीम सॉफ्टवेअरलाच ऑपरेटींग सिस्टीम म्हटले जाते. सिस्टीम सॉफ्टवेअरमुळे संगणकाचे विविध विभाग व हार्डवेअर यांवर नियंत्रण केले जाते. म्हणजेच सिस्टीम सॉफ्टवेअर हे सॉफ्टवेअर आणि हार्डवेअर यांच्यातील दुवा म्हणुन काम करते.
सिस्टीम सॉफ्टवेअर हा असा प्रोग्राम्सचा संच आहे, की जे सॉफ्टवेअर (संगणकाचे अंतर्गत भाग) व हार्डवेअर (बाह्य उपकरणे) यांच्यामध्ये माहितीचे संप्रेषण घडवुन आणणारे माध्यम आहे. संगणकाचे काम चालु असतांना अंतर्गत व बाह्य घटकांवर नियंत्रण ठेवणे. ज्यामुळे वापरकर्ता व संगणक माहितीची योग्य प्रकारे देवाण-घेवाण करु शकतील. आणि हे महत्त्वाचे काम ऑपरेटींग सिस्टीम म्हणजेच सिस्टीम सॉफ्टवेअरमुळे केले जाते.
थोडक्यात हार्डवेअर व सॉफ्टवेअर व्यवस्थापन, डिस्क व्यवस्थापन, मेमरी यांचे नियोजन व नियंत्रण ऑपरेटींग सिस्टीम द्वारे केले जाते.
उदा. एम. एस.डॉस, विंडोज, लिनक्स, या ऑपरेटींग सिस्टीम आहेत.

२) डेवलेपमेंट सोफ्टवेर -
डेवलेपमेंट सोफ्टवेर याला Languages सॉफ्टवेर म्हणतात . आपण या आधी पाहिले की अप्लिकेशन सॉफ्टवेर म्हणजे संगणका चा उपयोग करून घेताना त्या पासून रिजल्ट मिलावी शकतो परन्तु हे रिजल्ट देण्यासाठी काँम्प्यूटरला सागणारा ही कोणीतरी असतो . वेग वेग वेगळ्या भाषेत संगणकाच्या वेगवेगळ्या भागाना समजेल अशी सूचना देण्याच काम डेवलेपमेंट सोफ्टवेर करते . या मध्ये बेसिक ,कोबोल , सी , सी ++ विज्युअल बेसिक सॉफ्टवेर येतात .

3) अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर -
अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर या नावातच मुळतः उपयोगानुसार तयार केलेले सॉफ्टवेअर होय. अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर हे एखाद्या क्षेत्रातील वापरकर्त्यांची गरज ओळखुन त्याच्या कामाच्या स्वरुपानुसार तयार केलेले सॉफ्टवेअर असते. हा संगणकीय सॉफ्टवेअरचाच एक उपप्रकार आहे. यामध्ये वापरकर्त्याच्या समस्या सोडविण्यासाठी त्याला आवश्यक तो प्रोग्राम विकसित करुन प्रोग्राम्स तयार केले जातात.
उदा. वर्ड प्रोसेसर्स, एक्सेल, बिझनेस सॉफ्टवेअर, बॅकिंग वगैरे


अ) रेडिमेड सॉफ्टवेअर -
 रेडिमेड सॉफ्टवेअर हे जवळ जवळ सर्वच क्षेत्रात वापरले जातात. म्हणजे वापरकर्त्याच्या दैनंदिन जीवनातील गरजा लक्षात घेऊन वापरण्यास सहज व सोपे असे अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर म्हणजेच रेडिमेड सॉफ्टवेअर होय. हे सॉफ्टवेअर आपल्याला बाजारात सहज उपलब्ध होऊ शकतात.
उदा. वर्ड प्रोसेसर्स, एक्सेल, प्रेझेंटेशन सॉफ्टवेअर,

ब) टेलरमेड सॉफ्टवेअर -
विशिष्ट क्षेत्र किंवा माध्यम यांचे अपेक्षित ध्येय साध्य करण्यासाठी तयार केलेले अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर म्हणजेच टेलरमेड सॉफ्टवेअर म्हणतात. हे सॉफ्टवेअर विशेष गरजा ओळखुन त्या क्षेत्रातील तज्ञ व्यक्तीच्या मार्गदर्शनातुन तयार करुन घेतले जातात.
थोडक्यात रेडिमेड सॉफ्टवेअर म्हणजे दैनंदिन गरजांसाठी सहज उपलब्ध होणारे अँप्लिकेशन सॉफ्टवेअर. तर विशिष्ट ध्येय किंवा उद्देश लक्षात घेऊन योग्य व तज्ञ मार्गदर्शनाने तयार करुन घेतलेले सॉफ्टवेअर म्हणजे टेलरमेड सॉफ्टवेअर होय.
उदा. बॅकिंग क्षेत्रातील शेअर खरेगी विक्री, डिस्काऊंट, कमीशन, खाते यांसदर्भात नोंदी ठेवण्यासाठी तयार करुन घेतेलेले विशेष सॉफ्टवेअर होय.