इंटरनेट (Internet)

इतिहास इंटरनेटचा

इंटरनेट युगाची खर्‍या अर्थाने सुरुवात १९६९ पासून झाली जेव्हा अर्फानेट (Arpanet) या कामाच्या जाळ्याची कल्पना समोर आली. यावेळी युनिक्स (Unix) सारख्या अद्ययावत ऑपरेटींग सिस्टमची सुरुवात झाली, जे आज देखिल एक वेबसर्व्हरसाठी एक चांगली प्रणाली मानली जाते. त्यानंतर लगेचच म्हणजे १९७० मध्ये पहिल्या ई-मेलची निर्मिती झाली. ई-मेलची निर्मिती करणाऱ्या रे टॉमलीनसन (Ray Tomlinson) यांनी तेव्हा ई-मेलमध्ये @ हे चिन्ह वापरण्याचा निर्णय घेतला या @ चिन्हा मूळे ई-मेल वापरणारा आणि कॉम्प्युटर म्हणजेच सर्व्हर या दोन्ही गोष्टी विभागल्या जातील.

पुढे १९७१ मध्ये इंटरनेटवर गटेनबर्ग आणि ई-बुक या दोन नविन प्रकल्पांची निर्मिती झाली. गटेनबर्ग यामध्ये माहितीचे भांडार आणि ई-बुकमध्ये चित्रस्वरुपात (स्कॅन इमेजेस) पुस्तके संग्रहित करण्यात आली. नंतर १९७४ च्या सुरुवातीला टिसीपी/आयपी (TCP/IP) चा वापर केला गेला. सर्व नेटवर्कमध्ये केंद्रीय नियंत्रण असावे हा यामागचा प्रयत्न जो पूढे टिसीपी/आयपी ने प्रचलित झाला.

१९७५ मध्ये जॉन विटल (John Vittal) याने ई-मेलमध्ये नविन सुधारणा आणल्या ज्यामध्ये ई-मेलला प्रतिउत्तर (Reply) देणे व आलेल्या ई-मेलला दुसऱ्याला (Forward) पाठविणे हे महत्त्वाच्या गोष्टी होत्या. १९७७ मध्ये डेनिस हायेस आणि डेल हेदरिंगटन (Dennis Hayes and Dale Heatherington) यांनी मॉडेमचा शोध लावला. तर १९७८ मध्ये पहिला अनावश्यक ई-मेल समोर आला, ज्याप्रकाराला नंतर स्पॅम (spam) असे म्हटले गेले.

१७७९ मध्ये युजनेट (Usenet) चा वापर सुरु झाला. पदवीच्या दोन विद्यार्थांनी बनविलेल्या या युजनेट प्रणालीद्वारे जगभरातील लोक इंटरनेटच्या माध्यमातून एकमेकांशी चर्चा करु शकतात. १९८२ पहिल्या अक्षरांद्वारे प्रतिक्रिया दाखविण्याची सुरुवात :-) हे चिन्ह वापरुन केली. आपल्या प्रत्येक विनोदाच्या शेवटी तो :-) हे हसण्याची चिन्ह वापरत होता. यालाच आताचे इमोशीकॉन (emoticon) असे म्हणतात, जे आपण ई-मेल आणि चॅटींगमध्ये वापरतो.

१९८४ मध्ये पहिल्या डोमेन नेम सर्व्हर (Domain Name Servers (DNS)) ची निर्मिती झाली. डोमेन नेम सर्व्हरमध्ये हव्या त्या प्रमाणे नाव वापरण्याची सोय असल्याने पुर्वीच्या आयपी ऍड्रेस मधिल क्रमांकाएवजी हे लक्षात ठेवायला फारच सोपे होते. डोमेन नेम सर्व्हरद्वारे नाव दिल्यानंतर त्याचे रुपांतर आपोआप नंतर आयपी ऍड्रेस मधिल क्रमांकामध्ये होत असेल. १९८५ मध्ये काल्पनिक समुहाची निर्मिती केली, तेव्हा निर्माण केलेली द वेल (The Well) ही आजदेखिल इंटरनेटवरील एक प्रभावशाली समुह (community) आहे.

१९८७ मध्ये इंटरनेटचे जवळपास ३०,००० धारक होते. तर १९८८ मध्ये इंटरनेटवरील पहिल्या गप्पागोष्टींचे सहक्षेपण (Internet Relay Chat) केले गेले जे आज आपण चॅटींच्या स्वरुपात वापरतो. तर तेव्हाच म्हणजे १९८८ मध्ये इंटरनेटवर पहिल्या उपद्रवी प्रोग्रॅमने हल्ला चढवून मोठ्या अडचणीला समोर आणले.

१९८९ मध्ये अमेरीका ऑन लाईन म्हणजेच AOL (America Online) ची निर्मिती झाली. ज्यामूळे नंतरच्या काळामध्ये लोकांमध्ये इंटरनेट लोकप्रिय होण्यास कारणीभूत झाला. त्याच साली म्हणजे १९८९ मध्ये वर्ल्ड वाईड वेब (World Wide Web) ही संकल्पना टीम बर्नर-ली (Tim Berners-Lee) यांनी अस्तिताव आणली. जी पूढे खऱ्या अर्थाने १९९० पासून सुरु झाली.

१९९० च्या सालामध्ये इंटरनेटच्या क्षेत्रामध्ये बऱ्याच प्रकारे प्रगती झाली. यासाली द वर्ल्ड (The World) या पहिल्या व्यावसायिक डायल-अप इंटरनेट सेवा पुरविणाऱ्याची (dial-up Internet provider) सुरुवात झाली. १९९१ मध्येच पहिले इंटरनेटवरील पान म्हणजेच वेबपेज बनविले गेले. १९९० मध्येच गोफर (Gopher) या पहिल्या शोध प्रणालीची देखिल निर्मिती झाली, जी फक्त फाईलचे नावच नाही तर त्यातील मजकूरदेखिल शोधत असे. याच साली एमपीथ्री (MP3) या प्रकाराला सर्वमान्यता मिळाली. हा फाईलचा प्रकार आजदेखिल आवाजाच्या आणि गाण्याच्या फाईलसाठी जगप्रसिद्ध आहे. १९९१ मध्येच इंटरनेटवरील अतिमहत्त्वाचा टप्पा असलेल्या पहिल्या वेबकॅमचा म्हणजेच ऑनलाईन कॅमेऱ्याचा केंब्रिज विद्यापीठामध्ये वापर केला गेला.

पुढे १९९३ मध्ये सर्वसामान्यांसाठी प्रथमच मोझाईक हा पहिला ग्राफिकल (graphical) इंटरनेट ब्राऊझर उपलब्ध झाला. खरंतर सर्वात पहिला इंटरनेट ब्राऊझर नव्हता, जास्त तांत्रिक गुंतागुतीचा नसुन तो परंतू तो वापरायला अतिशय सोपा असल्याने तो लगेचच सर्वाधिक प्रचलित इंटरनेट ब्राऊझर बनला. १९९३ मध्येच अमेरिकेतील व्हाईट हाऊस आणि शासकीय वेबसाइट इंटरनेटवर आल्या ज्यामूळे तेव्हा वेबच्या क्षेत्रामध्ये प्रथमच .gov आणि .org या दोन वेबसाइटच्या नावाची निर्मिती झाली. १९९४ मध्ये मोझाईकच्या इंटरनेट ब्राऊझरला नेटस्केप नॅविगेटर हा पहिला प्रतिस्पर्धी इंटरनेट ब्राऊझर तयार झाला.

१९९५ मध्ये बँकेचे तसेच क्रेडीट कार्डचे व्यवहार ऑनलाईन करण्यासाठी व्यावसायिक दृष्ट्या सुरक्षित इंटरनेट ब्राऊझर आवश्यक भासू लागली. या आवश्यकतेनुसार नेटस्केप कंपनीनेच सुरक्षित असा SSL (Secure Sockets Layer) प्रणाली असलेला ब्राऊझर तयार केला. कारण याच साली Echo Bay या इंटरनेटवर ऑनलाईन विक्री करणाऱ्या वेबसाइटची निर्मिती झाली जी आज eBay नावाने ओळखली जाते. याच साली Amazon.com या वेबसाइटची देखिल निर्मिती झाली. असे असले तरी जवळपास ६ वर्षांपर्यंत म्हणजेच २००१ पर्यंत या वेबसाइटला कुठलाच आर्थिक फायदा झाला नव्हता. १९९५ मध्येच सर्वसामान्यांना देखिल इंटरनेटवर आपली मोफत वेबसाइट बनविता यावी यासाठी Geocities या वेबसाइटची देखिल निर्मिती झाली जी २००९ मध्ये वार्षीक होणाऱ्या मोठ्या नुकसानामुळे बंद करावी लागली. याच साली नेटस्केप नॅविगेटर ब्राऊझरच्या माध्यमातूनच सर्वप्रथम जावा आणि जावास्क्रिप्ट या प्रोग्रॅम प्रणालीची ब्रेंडन इच (Brendan Eich) याने नेटस्केप नॅविगेटरचा एक भाग म्हणून निर्मिती केली.

१९९६ मध्ये सर्वप्रथम हॉटमेल (HoTMaiL) या ऑनलाईन मोफत ई-मेल सेवा सुरु झाली. १९९७ मध्ये "weblog" या पहिल्या इंटरनेटवरील ब्लॉगची निर्मिती केली गेली.

१९९८ मध्ये आजच्या जगप्रसिद्ध गूगल या सर्च सेवा पुरविणारी वेबसाइट सुरु झाली. याच साली नेटस्केप कंपनीने सर्वप्रथम इंटरनेटच्या माध्यमातून फाईल्सची देवाण-घेवाण करणारा प्रोग्रॅम बनविला. १९९९ मध्ये सेटी (SETI) हा प्रोग्रॅम इंटरनेटवर आला. जवळपास ३० लाख कॉम्प्युटरना जोडलेला या प्रोग्रॅमचे काम होते परग्रहावरील सजीवांचा शोध घेणे. इंटरनेटच्या माध्यमातून जोडलेल्या रेडिओ टेलेस्कोप जमा झालेल्या माहितीचे विश्लेषण करण्याचे काम सेटी द्वारे केले जात होते.

२००१ मध्ये विकिपीडिया (Wikipedia) या इंटरनेटवरील माहितीच्या विश्वातील मुक्तज्ञान कोष असलेल्या वेबसाइटची निर्मिती झाली. २००३ मध्ये तयार झालेल्या स्काईप (Skype) द्वारे प्रथमच इंटरनेटद्वारे आवाज संभाषणाला म्हणजेच Voice over IP calling ला सुरुवात झाली. याच साली MySpace आणि Linkedin या वेबसाइट सुरु झाल्या आणि खऱ्या अर्थाने सोशल नेटवर्किंगला सुरुवात झाली.

२००४ मध्ये वेब २.० (Web 2.0) या इंटरनेटवरील वेबसाइटच्या नविन प्रणालीला सुरुवात झाली. याच साली म्हणजे २००४ मध्ये द फेसबुक ("The" Facebook) ही सोशल नेटवर्किंगची वेबसाइट प्रामुख्याने कॉलेजच्या विद्यार्थांसाठी चालू झाले. जी पुढे फक्त फेसबुक या नावाने प्रचलित झाली. पुढे २००५ मध्ये युट्युब (YouTube) या विडिओ म्हणजेचे चलचित्र मोफत ऑनलाईन ठेवण्याची सेवा देणारी वेबसाइट सुरु झाली. तर त्यानंतर २००६ मध्ये ट्विटर (Twitter) सुरु झालेल्या अजून एक वेबसाइटने लोकांना आपल्याला हवे ते इंटरनेटवर बोलण्याची मुभा दिली. ट्विटर या वेबसाइटवर आपण १४० अक्षरांमध्ये आपला कुठलाही संदेश/माहिती ठेवू शकता.

२००७ मध्ये ऍपल कंपनीच्या आयफोनद्वारे मोबाईल वेब प्रणाली उदयास आली. यानंतर इंटरनेटवर दररोज नवनविन कल्पना समोर आल्या. सध्या दिवसागणिक हजारो वेबसाइटची निर्मिती होत आहे. सर्व विषयावरील, क्षेत्रातील, भाषांच्या, व्यक्तींच्या, कंपन्यांच्या, संस्थाच्या माहितीनी इंटरनेटचे जग प्रसरण पावत आहे. भविष्यामध्ये हे इंटनेटचे विश्व आकाशाप्रमाणे अनंत होईल यात शंका नाही.

वेबसाइट सर्फींग म्हणजे काय?

आपण इंटरनेटवर ज्या निरनिराळे संकेतस्थळ पाहतो त्या संकेतस्थळावरील आतील निरनिराळ्या लिंकवर क्लिक करुन आपण त्या संकेतस्थळावरील इतर पाने पाहतो यालाच ‘वेब सर्फींग’ असे म्हणतात. निरनिराळ्या संकेतस्थळांवरील माहितीची पाने चाळण्यासोबत ई-मेल वापरणे हा देखिल वेब सर्फींगचाच भाग आहे.

वेबपेज म्हणजे काय?

कॉम्प्युटरवर काम करताना आपले काम कॉम्प्युटरमध्ये फाईलच्या स्वरुपामध्ये साठवितो. प्रत्येक फाईलला निरनिराळी नावे देऊन आपण आपल्या फाईल्स कॉम्प्युटरमध्ये साठवित असतो. जसे मायक्रोसॉफ्ट वर्डमध्ये साठविलेली फाईल वर्डची फाईल म्हणून ओळखली जाते. तसेच त्या फाईलला वर्डचा डब्लू (W) हे चिन्ह दिसू लागते. अशा प्रकारे कॉम्प्युटरमधिल प्रत्येक निरनिराळ्या सॉफ्टवेअरमध्ये काम करुन ती फाईल साठविल्यानंतर त्या फाईलला आपोआप त्या सॉफ्टवेअरचे चिन्ह दिले जाते.

इंटरनेटवरील वेबसाइटच्या फाईलला वेबपेज असे म्हणतात. खरंतर त्या वेबसाइटच्या फाईलला फाईल न म्हणता वेबसाइटचे पान म्हणजेच इंग्रजीमध्ये पेज असे म्हटले जाते. म्हणूनच वेबसाइटवरील पेजला वेबपेज असे म्हणतात.

पूर्वी वेबसाइटची पाने म्हणजेच वेबपेज एचटीएमएल (HTML) प्रकाराची होती. नंतर वेबसाइटमध्ये झालेल्या प्रगतीमध्ये एचटीएमएल प्रकारासोबत इतरही वेबपेजचे प्रकार बनत गेली.

ब्राऊझर म्हणजे काय?

कॉम्प्युटरवर काम करताना प्रत्येक काम आपण कुठल्यातरी सॉफ्टवेअरमध्ये करीत असतो. म्हणजेच कॉम्प्युटरवर काम करीत असताना आपण प्रत्येक वेळेस कुठलेतरी सॉफ्टवेअर वापरत असतो. त्याच प्रमाणे इंटरनेटवर निरनिराळ्या वेबसाइट पाहण्यासाठी जे सॉफ्टवेअर वापरतो त्यालाच ' ब्राऊझर ' ( Browser ) असे म्हणतात.

मायक्रोसॉफ्ट विंडोजमध्ये इंटरनेट एक्सप्लोरर हा ब्राऊझर आधीपासूनच दिलेला असतो. सर्वसामान्यपणे वापरायला सोपा असल्याने इंटरनेट एक्सप्लोरर जगभरामध्ये जास्त प्रचलित आहे. असे असले तरी सध्या इंटरनेटवर अनेक मोफत ब्राऊझर्स उपलब्ध आहेत.

ब्लॉग म्हणजे काय?

ब्लॉग (Blog) हा शब्द वेब लॉग (Web log) या शब्दावरुन निर्माण झाला. लॉग म्हणजे नोंद. इंटरनेटवर म्हणजेच वेबवर आपल्या कामाची नोंद तयार करणे हा त्याचा अर्थ होतो.

ब्लॉगला आपल्या कामाची इंटरनेटवरील नोंदवही असेही म्हणता येईल. कारण ब्लॉगवर नोंदविलेली कुठलीही माहिती अथवा लेख त्यावर दिनांक आणि वेळेच्या क्रमवारीने नोंदविले जाते. म्हणजेच नविन माहिती सर्वात वर असते. तर काळानुसार जुनी होत गेलेली माहिती नंतर महिन्याच्या आणि मग वर्षाच्या नावानुसार ब्लॉगवर फोल्डरमध्ये विभागली जाते. अशाप्रकारे एखादी माहिती दिनांकानुसार लगेच शोधता येते.

सध्या ब्लॉगची सेवा देणाऱ्या वेबसाइटमध्ये www.blogger.com  ही वेबसाइट फार प्रसिद्ध आहे.www.blogger.com  या वेबसाइटवर आपण आपला मोफत ब्लॉग बनवू शकता. या वेबसाइटवर आपले नविन ब्लॉगचे खाते बनविल्यासरशी आपण लगेचच त्यावर माहिती ठेवू शकता. म्हणजेच आपण आपल्या ब्लॉगवर ठेवलेली माहिती लगेचच जगभरामध्ये कुठूनही पाहता येऊ शकते.

ब्लॉगमधिल सध्याच्या प्रणालीद्वारे आपण आपल्या ब्लॉगवर चित्रे (Images) तसेच चलचित्रे म्हणजेच विडीओ देखिल ठेवू शकता. ब्लॉगची सेवा मोफत एखादी व्यक्ती आपले कितीही ब्लॉग बनवू शकते.

ब्लॉगची मांडणी साध्यास्वरुपाची असली तरी सध्या बनलेल्या ब्लॉगच्या आकर्षक डिझाईनमूळे तिची मांडणी बदलत चालली आहे.



सोशल नेटवर्किंग म्हणजे काय?

आपण फेसबुक, ऑर्कुट आणि ट्विटर ही नावे ऐकली असतील आणि त्याच सोबत या सोशल नेटवर्किंग वेबसाइट आहेत हे देखिल आपण ऐकले असेलच.

या वेबसाइट मोफत सेवा देणार्‍या वेबसाइट आहेत. प्रत्येकाला आपापले मत मांडण्याचा आणि प्रत्येकाला इंटरनेटवर आपली स्वतंत्र ओळख करुन देणार्‍या या वेबसाइट आहेत. या वेबसाइटवर आपण आपले मोफत खाते उघडू शकतो. महत्त्वाचे म्हणजे हे खाते उघडण्यासाठी आपल्याला ठराविक एखाद्या म्हणजे जी-मेल अथवा याहूचाच ई-मेल असणे आवश्यक नाही. आपण आपल्या कोणत्याही ई-मेलच्या सहय्याने या वेबसाईटवर आपले खाते उघडू शकता.

जुने मित्र-मैत्रिणी शोधणे, तसेच नविन ओळखी वाढविणे, व्यक्तीनुसार त्यांचा समुह ( communities ) तयार करणे, ग्रिटींग पाठविणे, वाढदिवस लक्षात ठेवणे, आवडीनुसार त्यांना बातम्या/माहिती देणे, नविन असलेल्या गोष्टींची मोबाईलवर माहिती सांगणे, नोकरी शोधण्यासाठी मदत करणे इ.इ. सेवा या वेबसाइट पुरवितात.

सोशल नेटवर्किंग म्हणजे अशा वेबसाइट ज्यांचा मुख्य उद्देश आपले नाव प्रसिद्ध करण्याचा नसून आपल्या सभासदांना त्यांना हवे ते करण्याची मुभा देणे हा असतो.

सध्याच्या युगामध्ये आपल्या प्रत्येक ओळखीच्या माणसाबरोबर संपर्कात राहणे शक्य नाही अशा परीस्थितीत या जगातून कुठूनही सर्वांशी संपर्कात राहून सर्व गोष्टी लक्षात ठेवून चालू घडामोडीवर लक्ष ठेवण्यासाठी सोशल नेटवर्किंग वेबसाइट फार उपयोगी आहेत. कारण इथे प्रत्येकाला भरपुर वेळ न देता फक्त ' कसे आहात ? ' हा प्रश्न देखिल पुरेसा असतो. जेणेकरुन आम्हाला तुम्ही लक्षात आहात हे दुसर्‍याला सांगता येते. तसेच वेळ असेल तेव्हा ऑनलाईन असलेल्या व्यक्तीशी थेट चॅटींगची देखिल सोय या सोशल नेटवर्किंग वेबसाइटवर असल्याने कुणाची आठवण आल्यास अथवा कुणाला काहिही सांगायचे असल्यास तो जरी ऑनलाईन नसला तरी त्याच्यासाठी निरोप ठेवण्याची सोय इथे असते, मग जेव्हा ती व्यक्ती आपले खाते उघडून पाहिले तेव्हा तीला आपला निरोप न चुकता मिळतोच. त्याचसोबत महत्वाच्या घटना लक्षात ठेवणे. जसे एखाद्याचा वाढदिवस, एखादा कार्यक्रम इ. या गोष्टी देखिल वेळोवेळी आठवण करुन दिल्या जातात. जेणे करुन काहिही विसरण्याचा प्रश्नच येत नाही.

काही सोशल नेटवर्किंग वेबसाइटवर आपल्या मित्रांसोबत ऑनलाईन गेम्स खेळण्याची देखिल सोय असते. या व अशा कितीतरी गोष्टी सोशल नेटवर्किंग वेबसाइटवर उपलब्ध असल्याने सोशल नेटवर्किंगच्या मोहातून बाहेर पडणे कठीण होते.